อคติคมนโทโส มุตฺตมตฺเตน เอโส,
อนุปหต กุทิฏฺฐิปีทิสิํ ปาปุณี’ทฺธิํ;
อคติคมนโทสํ สุทฺธทิฏฺฐิสมาโน,
กถมิธหิ มนุสฺโส พุทฺธิมา โน ชเหยฺยาติฯ
สุชนปฺปสาทสํเวคตฺถาย กเต มหาวํเส
ปญฺจราชโก นาม
เอกวีสติโม ปริจฺเฉโทฯ
พาวีสติม ปริจฺเฉท
คามณิกุมาร สุติ
[1]
เอฬารํ ฆาตยิตฺวาน, ราชา’หุ ทุฏฺฐคามณิ;
ตทตฺถ ทีปนตฺถาย, อนุปุพฺพกถา อยํฯ
[2]
เทวานํ ปิยติสฺสสฺส, รญฺโญ ทุติยภาติโก;
อุปราชา มหานาโค, นามานุ ภาตุโน ปิโยฯ
[3]
รญฺโญ เทวี สปุตฺตสฺส, พาลา รชฺชาภิกามินิ;
อุปราชวธตฺถาย, ชาตจิตฺตา นิรนฺตรํฯ
[4]
วาปิํ ตรจฺฉนามํ สา, การาเปนฺตสฺส ปาหิณิ;
อมฺพํ วิเสน โยเชตฺวา, ฐเปตฺวา อมฺพมตฺถเกฯ
[5]
ตสฺสา ปุตฺโต สหคโต, อุปราเชน พาลโก;
ภาชเน วิวเฏเยว, ตํ อมฺพํ ขาทิยา’มริฯ
[6]
อุปราชา ตโตเยว, สทาร พล วาหโน;
รกฺขิหุํ สกมตฺตานํ, โรหณา’ภิมุโข อคาฯ
[7]
ยฏฺฐาลย วิหารสฺมิํ, มเหสี ตสฺส คพฺภินี;
ปุตฺตํ ชเนสิ โส ตสฺส, ภาตุ นาม มการยิฯ
[8]
ตโต คนฺตฺวา โรหณํ โส,
อิสฺสโร โรหเณ’ขิโล;
มหา ภาโค มหา คาเม,
รชฺชํ กาเรสิ ขตฺติโยฯ
[9]
กาเรสิ โส นาคมหา-วิหารํ สกนามกํ;
อุทฺธกนฺทรกาที จ, ปิหาเร การยี พหูฯ
[10]
ยฏฺฐาลย กติสฺโส โส, ตสฺส ปุตฺโต ตทจฺจเย;
หตฺเถว รชฺชํ กาเรสิ, ตสฺส ปุตฺโต’ภโย ตถาฯ
[11]
โคฏฺฐาภยสุโต กาก-วณฺณติสฺโสติ วิสฺสุโห;
ตทจฺจเย ตตฺถ รชฺชํ, โส อกาเรสิ ขตฺติโยฯ
[12]
วิหารเทวิ นามา’สิ, มเหสี ตสฺส ราชิโน;
สทฺธสฺส สทฺธาสมฺปนฺนา, ธีตา กลฺยาณิ ราชิโนฯ
[13]
กลฺยาณิยํ นรินฺโท หิ, ติสฺโส นามาสิ ขตฺติโย;
เทวิสญฺโญคชนิต-โก โปตสฺส กนิฏฺฐโกฯ
[14]
ภีโต ตโต ปลายิตฺวา, อยฺยอุตฺติย นามโก;
อญฺญตฺถ วสิ โส เทโส, เตน ตํ นามโก อหุฯ
[15]
ทตฺวา รหสฺสเลขํ โส, ภิกฺขุเวสธรํ นรํ;
ปาเหสิ เทวิยา คนฺตฺวา, ราชทฺวาเร ฐิโต ตุโสฯ
[16]
ราช เคเห อรหตา, ภุญฺชมาเนน สพฺพทา;
อญฺญายมาโน เถเรน, รญฺโญ ฆรมุปาคมิฯ
[17]
เถเรน สทฺธิํ ภุญฺชิตฺวา, รญฺโญ สห วินิคฺคเม;
ปาเตสิ ภูมิยํ เลขํ, เปกฺขมานาย เทวิยาฯ
[18]
สทฺเทน เตน ราชานํ, นิวตฺติตฺวา วิโลกยํ;
ญตฺวาน เลขสนฺเทสํ, กุทฺโธ เถรสฺส ทุมฺมติฯ
[19]
เถรํ ตํ ปุริสํ ตญฺจ, มาราเปตฺวาน โกธสา;
สมุทฺทสฺมิํ ขิปาเปสิ, กุชฺฌิตฺวา เตน เทวตาฯ
[20]
สมุทฺเทโน’ตฺถรา เปสุํ, ตํ เทสํ โสตุภูปติ;
อตฺตโน ธีตรํ ยุทฺธํ, เทวิํ นาม สุรุปินิํฯ
[21]
ลิขิตฺวา ราชธีตาติ, โสวณฺณกฺขลิยา ลหุํ;
นิสีทาปิย ตตฺเถว, สมุทฺทสฺมิํ วิสฺสชฺชยิฯ
[22]
โอกฺกนฺตํ ตํ ตโต ลํเก-กากวณฺโณ มหีปติ;
อภิเสจยิ เตนา’สิ, วิหาโรปปทวฺหยาฯ
[23]
ติสฺส มหาวิหารญฺจ, ตถา จิตฺตลปพฺพตํ;
คมิตฺถวาลิํ กุฏาลิํ, วิหาเร เอวมาทิเกฯ
[24]
กาเรตฺวา สุปสนฺเนน, มนสารตนตฺตเย;
อุปฏฺฐหิ ตทา สงฺฆํ, ปจฺจเยหิ จตูหิ โสฯ
[25]
โกฏิปพฺพต นามมฺหิ, วิหาเร สีลวตฺติมา;
ตทา อหุ สามเณโร, นานาปุญฺญกโร สทาฯ
[26]
สุเขนาโรหณตฺถาย, อกาส เจติยงฺคเณ;
ฐเปสิ ตีณิ ปาสาเณ, ปาสาณ ผลกานิ โสฯ
[27]
อทา ปานีย ทานญฺจ, วตฺตํ สงฺฆสฺส จา’กริ;
สทา กิลนฺตกายสฺส, ตสฺสา’โพโธ มหา อหุฯ
[28]
สิวิกาย กมาเนตฺวา, ภิกฺขโว กตเวทิโน;
สิลาปสฺสย ปริเวเณ, ติสฺสาราเม อุปฏฺฐหุํฯ
[29]
สทา วิหารเทวีสา, ราชเคเห สุสงฺขเต;
ปุเรภตฺตํ มหาทานํ, ทตฺวา สงฺฆสฺส สญฺญตาฯ
[30]
ปจฺฉาภตฺตํ คนฺธมาลํ, เภสชฺชวสนานิ จ;
คาหยิตฺวา คตา’รามํ, สกฺกโรติ ยถารหํฯ
[31]
ตทา ตเถว กตฺวา สา, สงฺฆตฺเถรสฺส สนฺติเก;
นิสีทิ ธมฺมํ เทเสนฺโต, เถโร ตํ อิธ มพฺรวิฯ
[32]
‘‘มหาสมฺปตฺติ ตุมฺเหหิ, ลทฺธา’ยํ ปุญฺญกมฺมุนา;
อปฺปมาโท’ว กาตพฺโพ, ปุญฺญกมฺเม อิทานิปิ’’ฯ
[33]
เอวํ วุตฺเต ตุ สา อาห, ‘‘กิํ สมฺปตฺติ อยํ อิธ;
เยสํ โน ทารกา นตฺถิ, วญฺฌาสมฺปตฺติ เตน โน’’ฯ
[34]
ฉฬภิญฺโญ มหาเถโร, ปุตฺตลาภมเวกฺขิย;
‘‘คิลานํ สามเณรํ ตํ, ปสฺสเทวี’’ติ อพฺรวิฯ
[35]
สา คนฺตฺวา’สนฺน มรณํ, สามเณรมโวจ ตํ;
‘‘ปตฺเถหิ มม ปุตฺตตฺตํ, สมฺปตฺตี มหตี หิ โน’’ฯ
[36]
น อิจฺฉตีติ ญตฺวาน, ตทตฺถํ มหติํ สุภํ;
ปุปฺผปูชํ การยิตฺวา, ปุน ยาจิ สุเมธสาฯ
[37]
เอวมฺป’นิจฺฉมานสฺส, อตฺถายุ’ปายโกวิทา;
นานา เภสชฺช วตฺถานิ, สงฺเฆ ทตฺวา’ถ ยาจิตํฯ
[38]
ปตฺเถสิ โส ราชกุลํ, สา ตํ ฐานํ อเนกธา;
อลงฺกริตฺวา วนฺทิตฺวา, ยานมารุยฺห ปกฺกมิฯ
[39]
ตโต จุโต สามเณโร, คจฺฉมานาย เทวิยา;
ตสฺสา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติ, ตํ ชานิย นิวตฺติสาฯ
[40]
รญฺโญ ตํ สาสนํ ทตฺวา, รญฺญา สห ปุนา’คมา;
สรีรกิจฺจํ กาเรตฺวา, สามเณรสฺสุ’โภปิเตฯ
[41]
ตสฺมิํเยว ปริเวเณ, วสนฺตา สนฺตมานสา;
มหาทานํ ปวตฺเตสุํ, ภิกฺขุสงฺฆสฺส สพฺพทาฯ
[42]
ตสฺเส’วํ โทหโฬ อาหิ, มหา ปุญฺญาย มาตุยา;
‘‘อุสภมตฺตํ มธุคณฺฑํ, กตฺวา อุสฺสีสเก สยํฯ
[43]
วาเมตเรน ปสฺเสน, นิปนฺนาสยเน สุเภ;
ทฺวาทสนฺนํ สหสฺสานํ, ภิกฺขูนํ ทินฺนเสสกํฯ
[44]
มธุํ ภุญฺชิตุกามา’สิ, อถ เอฬาร ราชิโน;
โยธาน มคฺคโยธสฺส, สีสจฺฉินฺนาสิเทวนํฯ
[45]
ตสฺเสว สีเส ฐตฺวาน, ปาตุญฺเจว อกามยิ;
อนุราธ ปุรสฺเสว, อุปฺปลกฺเขตฺตโต ปนฯ
[46]
อานีตุปฺปลมาลญฺจ, อมิลา ตํ ปิลนฺธิตุํ;
ตํ เทวี ราชิโน อาห, เนมิตฺเต ปุจฺฉิ ภูปติฯ
[47]
ตํ สุตฺวา อาหุ เนมิตฺตา, ‘‘เทวิปุตฺโต นิฆาติย;
ทมิเฬ กตฺเว’กรชฺชํ, สาสนํ โชตยิสฺสติ’’ฯ
[48]
เอทิสํ มธุคณฺฑํ โส, ทสฺเสติ ตสฺส อีทิสิํ;
สมฺปตฺติํ เทติ ราชา’’ติ, โฆสาเปสิ มหีปติฯ
[49]
โคฏฺฐสมุทฺทเวลนฺเต, มธุปุณฺณํ นิกุชฺชิตํ;
นาวํ ญตฺวาน อาจิกฺขิ, รญฺโญ ชนปเท นโรฯ
[50]
ราชา เทวิํ ตหิํ เนตฺวา, มณฺฑปมฺหิ สุสงฺขเต;
ยถิจฺฉิถํ ตาย มธุํ, ปริโภคมการยิฯ
[51]
อิตเร โทหเฬ ตสฺสา, สมฺปาเทตุํ มหีปติ;
เวฬุสุมน นามํ ตํ, โยธํ ตตฺถ นิโยชยิฯ
[52]
โส’นุราธปุรํ คนฺตฺวา, รญฺโญ มงฺคลวาชิโน;
โคปเกน อกา เมตฺติํ, ตสฺส กิจฺจญฺจ สพฺพทาฯ
[53]
ตสฺส วิสฺสตฺถ ตํ ญตฺวา, ปาโตว อุปฺปลาน’สิํ;
กทมฺพนทิยา ตีเร, ฐเปตฺวาน อสงฺกิโตฯ
[54]
อสฺสํ เนตฺวา ตมารุยฺห, คณฺหิตฺวาน อุปฺปลาน’สิํ;
นิเวทยิตฺวาน อตฺตานํ, อสฺสเวเคน ปกฺกมิฯ
[55]
สุตฺวา ราชา คเหตุํ ตํ, มหา โยธานเปสยิ;
ทุติยํ สมฺมถํ อสฺสํ, อารุยฺห โสนุธาปิตํฯ
[56]
โส คุมฺพนิสฺสิโต อสฺส-ปิฏฺเฐเยว นิสีทิย;
เอนฺตสฺส ปิฏฺฐิโต ตสฺส, อุพฺพยฺหา’สิํ ปสารยิฯ
[57]
อสฺสเวเคนยนฺตสฺส, สีสํ ฉิชฺช อุโภหเย;
สีสญฺจา’ทาย สายํ โส, มหาคามมุปาคมิฯ
[58]
โทหเฬ เต จ สา เทวี, ปริภุญฺชิ ยถารุจิ;
ราชา โยธสฺส สกฺการํ, การาเปสิ ยถารหํฯ
[59]
สา เทวี สมเย ธญฺญํ, ชนยี ปุตฺตมุตฺตมํ;
มหาราชกุเล ตสฺมิํ, อานนฺโท จ มหา อหุฯ
[60]
ตสฺส ปุญฺญานุภาเวน, ตทเหว อุปาคมุํ;
นานารตนสมฺปุณฺณา, สตฺตนาวา ตโต ตโตฯ
[61]
ตสฺเสว ปุญฺญเตเชน, ฉทฺทนฺตกุลโต กรี;
หตฺถิจฺฉาปํ อาหริตฺวา, ฐเปตฺวา อิธ ปกฺกมิฯ
[62]
ตํ ติตฺถสรตีรมฺหิ, ทิสฺวา คุมฺพนฺตเร ฐิตํ;
กณฺฑุลวฺโห พาลิสิโก, รญฺโญ อาจิกฺขิ ตาวเทฯ
[63]
เปเสตฺวา’จริเย ราชา, ตมาณาปิย โปสยิ;
กณฺฑุโล อิติ ญายิตฺถ, ทิฏฺฐตฺตา กณฺฑุเลน โสฯ
[64]
‘‘สุวณฺณภาชนาทีนํ , ปุณฺณา นาวา อิธาคตา’’;
อิติ รญฺโญ นิเวทสุํ, ราชา ตานา’หราปยิฯ
[65]
ปุตฺตสฺส นามกรเณ, มงฺคลมฺหิ มหีปติ;
ทฺวาทส สหสฺสสงฺขํ, ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺติยฯ
[66]
เอวํ จินฺเตสิ ‘‘ยทิเม, ปุตฺโต ลํกาตเล’ขิเล;
รชฺชํ คเหตฺวา สมฺพุทฺธ-สาสนํ โชตยิสฺสติฯ
[67]
อฏฺฐุตฺตรสหสฺสญฺจ, ภิกฺขโว ปวิสนฺตุ จ;
สพฺเพ เต อุทฺธปตฺตญฺจ, จีวรํ ปารปนฺตุ จฯ
[68]
ปฐมํ ทกฺขิณํ ปาทํ, อุมฺมารนฺโต ฐเปนฺตุ จ;
เอกจฺฉตฺตยุตํ ธมฺม-กรณํ นีหรนฺตุ จฯ
[69]
โคตโม นาม เถโร จ, ปติคฺคณฺหาตุ ปุตฺตกํ;
โส จ สรณสิกฺขา โย, เทตุ’’ สพฺพํ ตถา อหุฯ
[70]
สพฺพํ นิมิตฺตํ ทิสฺวาน, ตุฏฺฐจิตฺโต มหีปติ;
ทตฺวา สงฺฆสฺส ปายาสํ, นามํ ปุตฺตสฺส การยิฯ
[71]
มหาคาเม นายกตฺตํ, ปิตุนามญฺจ เอกโต;
อุโภ กตฺวาน เอกชฺฌํ, คามณิอภโย อิติฯ
[72]
มหาคามํ ปวิสิตฺวา, นวเม ทิวเส ตโต;
สงฺคมํ เทวิยา กาสิ, เตน คพฺภมคณฺหิ สาฯ
[73]
กาเล ชาตํ สุตํ ราชา, ติสฺสนามํ อการยิ;
มหตา ปริหาเรน, อุภโต วฑฺฒิํสุ ทารกาฯ
[74]
สิตฺถปฺปเวสมงฺคล-กาเล ทฺวินฺนมฺปิ สาทโร;
ภิกฺขุสตานํ ปญฺจนํ, ทาปยิตฺวาน ปายสํฯ
[75]
เตหิ อุปฑฺเฒ ภุตฺตมฺหิ, คเหตฺวา โถกโถกกํ;
โสวณฺณสรเกเน’สํ, เทวิยา สห ภูปติฯ
[76]
‘‘สมฺพุทฺธสาสนํ ตุมฺเห, ยทิ ฉฑฺเฑถ ปุตฺตกา;
มา ชีรตุ กุจฺฉิคตํ, อิทํ โว’’ติ อปาปยิฯ
[77]
วิญฺญาย ภาสิตตฺถํ เต, อุโภ ราชกุมารกา;
ปายาสํ ตํ อภุญฺชิํสุ, ตุฏฺฐจิตฺตา’มตํ วิยฯ
[78]
ทส ทฺวาทสวสฺเสสุ, เตสุ วีมํสนตฺถิโก;
ตเถว ภิกฺขู โภเชตฺวา, เตสํ อุจฺฉิฏฺฐโมทนํฯ
[79]
คาหยิตฺวา ตฏฺฏเกน, ฐปาเปตฺวา ตทนฺติเก;
ติภาคํ การยิตฺวาน, อิธ มาห มหีปติฯ
[80]
‘‘กุลเทวตานํ โน ตาตา, ภิกฺขูนํ วิมุขา มยํ;
น เหสฺสามา’’ติ จินฺเตตฺวา, ภาคํ ภุญฺชถิ’มนฺติ จฯ
[81]
‘‘ทฺเว ภาตโร มยํ นิจฺจํ, อญฺญมญฺญมทูภกา;
ภวิสฺสามา’’ติ จินฺเตตฺวา, ภาคํ ภุญฺชิถิ’มนฺติ จฯ
[82]
อมตํ วิย ภุญฺชิํสุ, เต ทฺเว ภาเค อุโภปิ จ;
‘‘น ยุชฺฌิสฺสาม ทมิเฬหิ’’, อิติ ภุญฺชถิ’มํ อิติฯ
[83]
เอวํ วุตฺเตตุ ติสฺโส โส, ปาณินา ขิปิ โภชนํ;
คามณิภตฺตปิณฺฑํ ตุ, ขิปิตฺวา สยนํ คโตฯ
[84]
สํกุจิตฺวา หตฺถปาทํ, นิปชฺชิ สเยน สยํ;
เทวี คนฺตฺวา โตสยนฺตี, คามณิํ เอตทพฺรวิฯ
[85]
ปสาริตงฺโค สยเน, กิํ นเสสิ สุขํ สุต;
‘‘คงฺคาปารมฺหิ ทมีฬา, อิโต โคฏฺฐมโหทธิฯ
[86]
กถํ ปสาริตงฺโค’หํ, นิปชฺชามี’ติ โส พฺรวิ;
สุตฺวาน ตสฺสาธิปฺปายํ, ตุณฺหี อาสิ มหีปติฯ
[87]
โส กเมนา’ภิวฑฺฒนฺโต, อหุ โสฬสวสฺสิโก;
ปุญฺญวา ยสวา ธีมา, เตโช พลปรกฺกโมฯ
[88]
จลาจลายํ คติยญฺหิ ปาณิโน,
อุเปนฺติ ปุญฺเญน ยถารุจิํ คติํ;
อิตีติ มนฺเตตฺวา สตตํ มหาทโร,
ภเวยฺย ปุญฺญปจยมฺหิ พุทฺธิมาติฯ
สุชนปฺปสาทสํเวคตฺถาย กเต มหาวํเส
คามณิกุมารสูติ นาม
พาวีสติโม ปริจฺเฉโทฯ
เตวีสติม ปริจฺเฉท